Orda bir köy var uzakta - tarihi (Tarhala) Darkale köyü

Darkale Köyü'nde üzerinde yer alan camiye adını veren 18.-19. yüzyılda yapıldığı düşünülen Kırkoluk Çeşmesi. Çeşmede kullanılan devşirme malzemeler Bizans dönemine aittir.

Önceleri çeşitli kaynaklarda Tarhala, Tırhala, Trakhala, Trakhoula, Trakoula olarak adlandırılan köy artık Darkale olarak adlandırılmaktadır. Tırhala Dağı üzerinde yer alan Darkale Köyü, tipik Osmanlı devri özelliğini taşıyan bir köy yerleşimidir. Günümüzde Manisa ilinin Soma ilçesine bağlı ve Soma'ya yaklaşık 3 km uzaklıkta yer alan bir yerleşim birimidir. Antik dönemde Mysia bölgesinin sınırları içinde kalan Darkale, Bergama Krallığı’nın sonrasında da Roma İmparatorluğu’nun önemli şehirlerinden olan Pergamon’un yönetimi altında yer almıştır. Roma döneminde Pergamon’u doğudan gelecek tehlikelere karşı koruyan bir karakol olmalıdır. 

Kırkoluk Camii son cemaat yeri ve özgün süslemeler.

Roma İmparatorluğu’nun ikiye bölünmesiyle doğal olarak Doğu Roma İmparatorluğu’nun bir parçası olmuştur. Köyün hemen üstünde yer alan Asar Tepe üzerinde ve hemen köyün karşısındaki Temenni Tepesi'nde tahkimat kalıntıları yer almaktadır. Tüm Bakırçay ovasına hakim konumdaki tepede yer alan kalıntı gözetleme kulesi, alt kısımdaki ise savunma yapısı olmalıdır. Tahkimat kalıntılarının 11. yüzyıla ait olduğu düşünülmektedir.

Terk edilmeye devam edilen köyde yıkılmaya mahkum edilmiş bir ev. Binanın sağ üst köşesinde mavi renkte yöresel süsleme örneği yer almakta.

Ayrıca köy içinde yer alan dinsel, tapınsal işlevli mimari kalıntıların çoğunlukta olması dini işlevli kilise gibi bir yapının da köyde yer aldığını göstermektedir. Kırkoluk Camisi ve Çeşmesi ile Minareli Cami’de devşirme olarak kullanılan mimari plastik eserler Bizans dönemine aittir. Darkale, 16. yüzyılda Hüdavendigar Livası'na bağlı 25 kaza merkezinden biriydi. 

Üst fotoğrafta yer alan evin karşıdan görünüşü (ortadaki 3 katlı yapı).

Geç Bizans ve Osmanlı dönemlerinden 19. yüzyıl içlerine kadar Soma’nın bağlı olduğu bir kaza merkeziyken sonradan gerilemiş ve 1892 Salnamesi'nde Soma bir kaza olarak gösterilmiştir. Soma ilçesinin bir köyü olarak önce 1964 yılında Altınlı adını, sonra ise 1968 yılında Darkale adını almıştır.

Darkale Minareli Cami.

Yaklaşık 12 yıl önce ziyaret ettiğim Darkale Köyü artık daha sessiz ve ıssız bir hale gelmiş. Darkale bilinçsizlik, kimsesizlik ve bakımsızlıktan yok olmak üzere. Acil önlemler alınmalı. Köyde Minareli Cami olarak anılan cami bakımsızlıktan yıkılmak üzere. Ancak sorun sadece bu da değil, cahil ve artık utanmakta bilmeyen defineciler cami içinde ve bahçesinde bir sürü sondaj yapmış. Yıkılma süreci daha da hızlandırılmış, minaresinin sıvaları bile dökülmüş. Böyle nitelikli ve özgün yapılara neden sahip çıkılmaz anlamakta zorluk çekiyorum, Darkale'ye acil bir el atılmalı artık.

Minareli Cami içinde açılmış bir çok Defineci sondajı bulunmakta.

Darkale örneğinden Türkiye'de terk edilen köyler sorunsalı;

Neredeyse terk edilmiş gibi görünen köyde sadece bir avuç insan ve genelde yaşlı nüfus kalmıştır. Türkiye'de ekonomik sebeplerle boşalan köylerden biri de Darkale'dir. Devletin tarımdan ve hayvancılıktan desteğini çekmesiyle kırsal alanlardan şehirlere göç hızlanmıştır. Batı ülkelerinde ise durum tam tersine destekler (Sübvansiyon) git gide artmaktadır. Köyünde başına buyruk çalışarak, çok çeşitli olmasa da doğal gıdalarla para harcamadan karnını doyurabilecek bu insanlar da gettolardaki asgari ücretli köleler ordusuna katıldı. Bu geniş kitleler, ucuz gıda satan marketlere ve devlet yardımlarına mahkum hale geldi. Aslında bu bir utanç vesilesi olmalıdır.

Daracık sokakları ile Darkale Köyü.

Türkiye'nin parası var ki Kanada'dan mercimek alabiliyor diyebilmek, her şeyi elimize yüzümüze bulaştırdık ve daha da akıllanamadık demektir. Artık kimse köylerde yaşamak, Hayvancılık veya Çiftçilik yapmak istemiyor. Ama aynı kimse 7 liraya domates veya soğan da almak istemiyor. Bu sorunsal bizi daha kötü günlerin beklediğini kanıtlamaktadır. İphone'nun son modeline bin liraları verirken yanmayan gölümüz yerli ve milli domatese gelince yanıyor. Acımasız kapitalizm ve çok serbest piyasamız fiyatlandırmayı yaparken çiftçiyi tabidir ki düşünmüyor. Bizde düşünmüyoruz, kimin umurunda zaten.

Cumbalı bir ev.

Darkale Köyü için neler yapılmalı;
Kırsal ile bağı tamamen kopan ülkemizde genelde kırsal niteliklerini kaybeden köyler kurtarılmaya çalışırken, tamamen kentli grupların yaşam tarzlarına uygun olarak yeniden canlandırılmaya çalışılır. Bu köylerin var olma sebebini ortadan kaldırmaktadır, yani kurtarma deyince; villa yapıp senede o villada bir ay kalmak, köy kahvaltısı, hobi bahçeciliği veya 2 tavuk bir koyundan ibaret olamaz olmamalıdır. Köy içinde organik yumurta, havuç, salatalık vs. satışına karşı olduğumdan değil:) bu çabaların ekonomik olarak yetersiz kalmasındandır. Tarım ve Hayvancılık desteklenmeli, köye dönüş özendirilip özgün karakterini koruyan yerel mimari örnekleri ile kültürel miras korunmalıdır. Çok sıkı bir Koruma Planlaması acil olarak yapılmalıdır. Bu planlama asla yamalı bohça değil anayasa gibi sağlam olmalıdır. Nitelikli ve iyi korunmuş yapılar kültürel ve turistik amaçlara uygun kullanılarak bölgeyi ekonomik olarak canlandıracaktır. Bu yapılar doğru peyzaj ile birleştiğinde zaten cazibe merkezi haline gelecektir.

Darkale adını almadan önce yapılmış olan Tarhala Okulu, bahçeden görünüş.

Darkale'de görülmesi gerekenler;
-Kırkoluk Camii
-Kırkoluk Çeşmesi
-Caminin altında yer alan Umumi Çamaşırhane
-Cumhuriyetin ilk dönemlerinde yapılmış olan Tarhala Okulu
-Devşirme malzemeler ile yapılmış Minareli Cami
-Ticaret (zeytinyağı işliği)
-Hamam, Tabakhane ve Bedesten'in izleri

Tarhala Okulu'na ait kitabe. Okulun 1935 yılında Hamdi Onat döneminde yapıldığı yazılı.

-YAZI SONU-

KAYNAKÇA:
1-“TÜRKİYE'DEKİ TARİHSEL ADLAR” - Yazar: Bilge UMAR - İNKILAP KİTABEVİ - İSTANBUL, 1993.

2-“Türkiye’nin düştüğü Sazan Sarmalı'na bakın” adlı makale -  Yazar: Osman Başıbüyük - https://odatv.com/ adlı siteden erişildi.

3-“Bir Yerel Koruma Çabasının Öznesi Olarak Darkale Köyü” - Figen Akpınar - EGE MİMARLIK, Ocak 2016.

4-“Bizans Döneminde Darkale: Yerleşme ve Bazı Mimari Bulgular” - Ü. Melda ERMİŞ - İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü.

5-“XVI. Yüzyılda Tarhala Örneğinde Batı Anadolu'da İskan Değişimi” - Vehbi Günay - Ege Üniversitesi.

6-“Darkale’nin Koruma Amaçlı Değerlendirilmesi” - AYŞEN ETLACAKUŞ, MİNE HAMAMCIOĞLU TURAN.

7-“İzmir ve Manisa Çevresindeki Orta Bizans Dönemi Templon Arşitravları” - Ü. Melda Ermiş.