Bulgaristan'da bir Türk Köyü - Tirfilli

 Tirfilli Köyü genel görünüş.

Tirfilli Köyü (Bulgarca: Тинтява – Okunuşu: Tintyava), güney Bulgaristan’ın (Bulgarca: България – Okunuşu: Bulgaria) Kırcaali (Bulgarca: Кърджали – Okunuşu: Kırdjali) Şehrinin Koşukavak (Bulgarca: Крумовград - Okunuşu: Krumovgrad) ilçesine bağlı bir Türk Köyü’dür. Tirfilli Köyü, Koşukavak ilçesine yaklaşık 25 km, Kırcaali’ye ise 80 km uzaklıkta bulunmaktadır. Yunanistan sınır bölgesinde yer alan bir köydür, sınıra uzaklığı yaklaşık 10 km’dir. Önceleri kalabalık olan köy Hayvancılık, Tütüncülük ve sınırlı miktarda Tarım ile geçinmekteydi. Kendi halinde olan köy, Bulgaristan Komünist Partisi'nin iktidara gelmesiyle acımasız Asimilasyon'a maruz kalmış ve köyün neredeyse tamamı Türkiye'ye göç etmek zorunda kalmıştır. Günümüzde yaşlıların yaşadığı ve sadece hayvancılık yapılan sessiz sakin bir köy haline gelmiştir Tirfilli. Köyde yaşayanların bir çoğu Türkiye'den köylerine geri dönen emeklilerden oluşmakta. Köyün nüfusu yazın ve kışın değişiklik göstermekle beraber yaklaşık 20 kişidir. Tirfilli Köy'ünde cami, bakkal, sağlık kuruluşu ve okul bulunmamakta, sadece Muhtarlık Binası bulunmaktadır. İhtiyaçlar ise genelde Kuşukavak'tan giderilmektedir.

Yakınlarının tamamı Türkiye'ye göç etmiş bir ailenin duvarı. 

Köyün Tarihi;
Köy hakkında bulunabilen kayıtlar oldukça azdır, bulunabilen ilk kayıt 1402 yılına aittir. Yıldırım Beyazıt, Balkanları fethinde yardımını gördüğü Seyyid Ali Sultan’a (Kızıl Sultan veya Kızıl Delu 'Deli' olarak da adlandırılmaktadır) 1402’de birkaç köyün gelirini tahsis etmiştir, bu köyler arasında Tırfıllı Viran olarak adlandırılan Tirfilli Köyü'de vardır. Bu Mülknamede yer alan Yıldırım Bayezit’in

Kızıl Deli’ye verdüm ki

hükmü daha sonra II.Bayezit tarafından da onaylanmıştır. Bir diğer kayıt ise 1898 tarihli Edirne Vilayeti Salnamesi'dir.  Bu kayda göre Tirfilli Köyü, Ortaköy Kazası'na bağlıdır. Köydeki hane sayısı 20 olarak verilmiş ve tamamı Türk olarak yazılmıştır. Son kayıt ise 1920’deki Bulgaristan nüfus sayım sonuçlarıdır. Bu sayıma göre ise; 440 Türk, 2 Pomak, 2 Bulgar köyde yaşamaktadır. Sonuç olarak Osmanlı'nın 14. yüzyılda Balkanlar'a girişinden hemen sonra kurulan köylerden biri olmalı Tirfilli. Çevrede de örnekleri olduğu gibi tamamen Türklerin yaşadığı köylerden biriydi. 

Türkiye'ye göç eden bir aileye ait terk edilmiş bir ev. Bahçesinde Çıkrıklı Kuyu yer almakta.

Köyün İsim Kaynağı;
Köyün adı Tirfil kelimesinden gelmektedir, Tirfil ise Türk Dil Kurumu Sözlüğüne göre Rumca olup, çimenlik yerlerde yetişen yuvarlak yapraklı bir ot veya yonca anlamına gelmektedir. Günümüzde hala Batı Anadolu'da Yörükler tarafından yabani yoncaya Tırfıl denilmektedir, zaten köy ve çevresinde bol miktarda yetişmektedir. Köyün ismi değişik kaynaklarda; Torfilli, Tırfilli, Tirfilli Karyesi, Tırfıllı Viranı ve Tırfıllı (ayrıca internette tercüme nedeniyle; Tintjava, Tintjawa, Tintyava) olarak geçmektedir. 1934 yılında köyün adı faşist rejim tarafından değiştirilmiştir. Köyün Bulgarca adı olan Tintyava (Bulgarca: Тинтява) ise Yılan Otu olarak bilinen bitkiyi ifade etmektedir.

Tirfilli Köyü'nde terk edilmiş evlerden biri.

Türklerin Bulgaristan'dan göç ettirilmeleri;
Bulgaristan'ın II. Dünya Savaşı'na Almanya'nın yanında katılmasının ardından, Sovyetler Birliği ülkeyi işgal etmişti. Faşist rejim devrilmiş, yerine Komünizm gelmişti. Artık ülkenin yönetimi Sovyet Rusyası destekli Vatan Cephesi'nin elindeydi. Türkler, taleplerinin yerine getireceğine inandığı Vatan Cephesi Hükümetini destekliyordu. Ancak iktidarın Bulgaristan Komünist Partisi'ne (BKP) geçmesiyle umutlar birkaç sene içinde yok oldu. BKP'ye göre azınlıklar üniter sosyalist devletin önündeki en büyük tehlikeydi. Türkler, 16. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar Bulgaristan'da çoğunluğu oluşturuyordu. 1934'e gelindiğinde, resmi rakamlara göre 618.000 Türk, Bulgaristan nüfusunun %10'unun teşkil ediyordu. Ve bu komünist rejim için tehlikeydi. Bulgar hükümeti, Türkiye'ye bir Nota vererek sınır kapısını açmasını istedi ve 1950-51 yıllarında 154.393 kişi Türkiye'ye göç ettirildi.

Yöreye özgü mimari örneği.

Komünist Rejim, Türkiye ile Yakın Akraba Göçü Antlaşması imzaladı. Böylelikle, 1968'den 1978'e kadar 130.000 kişi daha Türkiye'ye göç etmek zorunda kaldı. Türkler, Bulgaristan'da acımasız muamelelere tabi tutulmaya başlanmıştı, isimleri Bulgar isimleriylei simleriyle değiştiriliyor, Anadillerini konuşmaları yasaklanıyor, gözaltına alınanlar ağır işkenceler görüyordu. BKP tarafından Türk Okulları tek tek kapatılıyor ve en sonunda Türkçe seçmeli ders de yasaklandı. Türk gazete ve dergileri kapatıldı. Önceleri sadece ihtiyarların Camilere gitmesine izin verilirken sonraları Camiler de ibadete kapatıldı. 

Köyün geçim kaynağı hayvancılık. Bunun yanında az da olsa arıcılık yapılmakta.

Bununla da yetinilmeyecek tüm dini eğitim veren Medreseler de aynı zulme maruz kalacaktı. Hacca gitmek ve Sünnet olmak yasaklanmıştı. Osmanlı izleri yok edilmeye başlanmış hatta Osmanlıca mezar taşları bile paramparça edilmişti. Başbakan Turgut Özal, Brüksel'de katıldığı NATO toplantısının çıkışında "Sınırlarımı açıyorum" dedi ve Pasaportunu alan Türkler yollara düştü, 1989 göçü böylelikle 6 Haziran'da başlamış oldu. Haziran 1989 ile Temmuz 1990 döneminde Türkiye'ye giriş yapan göçmen sayısı 350.000 kişi olmuştur. Türklerin göçünün faturası ise Bulgaristan için çok ağır sonuçlar doğuracaktı.

 Tirfilli Köyü Medresesi bakımsızlıktan yıkılmak üzere.

Tirfilli Köyü Medresesi;
Osmanlı'nın Balkanlardan çekilmesiyle sistemli bir şekilde asimilasyona maruz kalan Türkler direnmeye devam ediyorlardı. Kırsal kesimde yaşayanlar şehirdekilere göre bir nebze daha şanslıydılar. Bulgaristan Komünist Partisi'nin iktidara gelişiyle Türk azınlığı daha zor günler beklemeye başlamıştı. Artık dinlerini bile yaşamalarına izin verilmeyecekti. BKP, Türkleri; Müslümanlaşmış Bulgarlar olarak isimlendirip Türk azınlığının dini yaşamına ve geleneksel kıyafetlerine dahi müdahale etmeye başlamıştı. 

Tirfilli Köyü Medresesi kitabesi.

Medreseler ve kuran kursları kapatıldı. Başörtülü Türk kadınları baskı altına alındı ve ayrımcılık yapıldı. Bu baskılardan sonra kapatılan medreselerden biri de Osmanlı Döneminde yapılmış olan Tirfilli Köyü Medresesi'dir. Yapım tarihi tam olarak bilinmemektedir. Bakımsızlıktan ve kimsesizlikten yıkılmak üzere olan Medrese aynı zamanda Cami olarak kullanılmaktaydı. Köyün dışında yer alan Medrese'nin bahçesinde Tirfilli Köy Mezarlığı yer almaktadır. Faşist ve Komünist rejimlerin elinden kurtulmuş ancak günümüzde kimsesizlikten yok olmak üzeredir.

Tirfilli Köyü Medresesi bahçesinde yer alan eski mezarlık.

Tirfilli Köy Okulu;
Tirfilli Köyü okulu iki katlı betonarme bir binadır. Bir zamanlar Türkçe eğitim veren okul zorunlu göç sonrası yalnızlığa terk edilmiş ve eski günlerini bir daha asla görememiştir. Bir zamanlar çocukların cıvıltılarının doldurduğu okul ve bahçesi şuan harabe duruma gelmiştir. Bu örnek aslında göç sonrası Bulgaristan'ın yaptığı hatanın anlaşılması bakımından çok önemlidir. Çoğunluğu kırsal kesimde yaşayan Türklerin göç etmesinden sonra bir çok fabrika kapanmış, tarım ve hayvancılık durma noktasına gelmiştir. Üretimin her kademesinde yer alan Türklerin bir anda zorunlu göçe tabi tutulmaları Komünist iktidarın da sonunu getirmiştir. 89 göçü sonrası Bulgaristan'ın en önemli ihraç ürünlerinden olan Tütün'ün hasadının yapılamaması ile başlayan ekonomik kriz Todor Jivkov'un devrilmesine sebep olmuştur.

Türkler'in zorunlu göçünden sonra Tirfilli Köyü Okulu.

-YAZI SONU-

KAYNAKÇA;

1-“Tirfil nedir? Ne Demek” – adlı sayfa - https://kelimeler.gen.tr/ adresinden erişildi.

2-“Tirfili - Tintyava (Тинтява)” – adlı sayfa - http://www.kebapce.com/ adresinden erişildi.

3-“Bulgaristan Tintyava (Tirfili) köyünde ikamet eden kişilerin isim listesi” – adlı sayfa - https://aaspot.net/ - adresinden erişildi.

4-“Asimilasyon ve Göç: Bulgaristan Türkleri'nin Öyküsü” adlı makale - http://cnnturk.com/ - adlı siteden erişildi.

5-“BALKAN SAVAŞLARI NETİCESİNDE ORTAKÖY KAZASI’NDA DEMOGRAFİK DEĞİŞMELER” adlı makale - Yazar: Dr. Georgi ZELENGORA - BİR ZAMANLAR BALKANLAR - SAMSUN MÜBADELE ve BALKAN TÜRK KÜLTÜRÜ ARAŞTIRMALARI DERNEĞİ KÜLTÜR YAYINLARI SERİSİ:9.

6-“AVRUPA'DA OSMANLI MIMARI ESERLERİ - BULGARİSTAN - YUNANİSTAN - ARNAVUTLUK” adlı eser - 4. CİLT - Yazar: DR. EKREM HAKKI AYVERDİ.

7-“REFİK ENGİN’İN KIZILDELİ GEZİ NOTLARI” - Derleyen: Refik ENGİN - Düzenleyen: Arş. Gör. Ülker ŞEN.

8-“Osmanlı erken döneminde medeniyet kurucu unsurlar konferansı gerçekleşti” adlı haber - https://burasibatitrakya.com/adlı siteden erişildi.

9-“Tire’de Kızıl Deli Sultan Zaviyesi adlı makale” - https://kizildelisultan.com/adlı siteden erişildi.

10-“Devlet arşivlerinde Tire adlı” kitap - Yazar: A. Munis Armağan - 2003.

11-“Krumovgrad” adlı sayfa - https://wn.com/ adlı siteden erişildi.

12-“Cities & Villages of Bulgaria on Wikimapia” adlı sayfa - http://bulgaria.discair.co.uk/ adlı siteden erişildi.